KAMIENIOŁOMY I KOPALNIE W BIELSKU-BIAŁEJ

Kamieniołomy w Straconce

Okolice Bielska-Białej poza licznymi atrakcjami, mają jeszcze ciekawą budowę geologiczną, którą w wielu miejscach i miejscowościach możemy podziwiać w wyeksploatowanych (lub jeszcze czynnych) kamieniołomach i przełomach rzek i potoków. Grupy Klimczoka i Magurki wchodzą w skład większej jednostki geologicznej zwanej Karpatami Zewnętrznymi. Zbudowane są głownie z naprzemienległych warstw piaskowców, zlepieńców i łupków oraz występujących w mniejszych ilościach margli i wapieni. Skały te powstały na dnie śródlądowego morza, które zajmowało tereny obecnej południowej Polski około 140 - 30 mln lat temu. W okresie dolnej kredy powstały tzw. dolne łupki cieszyńskie. Są to czarne margliste łupki. Na nich leżą białawe, szare, często brunatne wapienie cieszyńskie budujące wzgórza i drobne pasma w obszarze pogórza cieszyńskiego. Wapienie te w Goleszowie były eksploatowane do wyrobu cementu. Na wapieniach cieszyńskich leży kompleks górnych łupków cieszyńskich, rozwinięty jako piaskowce łupkowe z żyłami kalcytu i ilaste łupki. Ten zespół warstw był zwany przez dawnych górników "strzałką", która to nazwa weszła do międzynarodowej literatury geologicznej. Wymienione utwory wchodzą w skład pogórza cieszyńskiego pomiędzy Olzą a Biała, przechodzą również w obszar Śląska Cieszyńskiego po drugiej stronie Olzy i na Morawy, a także do Małopolskich Karpat. Wśród tych skał występują też skały magmowe, bardzo różnorodne, tworzące rodzinę skał nazwaną cieszynitami. Najczęściej leżą one na granicy wapnia i łupków i tworzą tzw. żyły pokładowe. Grubość żył cieszynitowych wynosi od kilku centymetrów do kilkudziesięciu metrów. Często w miejscu zetknięcia się skały cieszynitowej z osadem powstaje tzw. zjawisko kontaktu, czyli przeobrażenia się skały osadowej wskutek zetknięcia z gorącą magmą. Wapienie stają się wtedy cukrowate, przekrystalizowanie, łupki przeobrażają się w rodzaj skały rogowcowej. Skład chemiczny skał waha się. Istnieje szereg odmian odjasnych, kwaśnych zasadowych, ciemnych, bogatych w żelazo i magnez. Barwa skał bywa szaro-zielona, biało-szara, poplamiona na ciemno, czasem ciemno-zielona, gruboziarniska lub czasem mocno zbita. Łupki górno-cieszyńskie miały w połowie XIX wieku duże znaczenie praktyczne. Znajdują się bowiem w nich liczne wkładki rud żelaznych w postaci sferosyderytów, które były na wielka skalę eksploatowane i stanowiły podstawę powstałego wówczas przemysłu hutniczego na Śląsku Cieszyńskim i Morawach (huty w Trzyńscu, Witkowicach, Ustroniu). Rudy te dość nisko procentowe nadawały się dowytapiania żelaza lanego (ich wartość obniżała wysoka zawartość zanieczyszczeń ilastych, a przede wszystkim krzemionki). Nad piaskowcami grodzieńskimi leżą czarne łupki ilaste zwane wierzowskimi z okresu kredy środkowej. Łupki wierzowskie występują u samej podstawy Beskidu Śląskiego i Małego. Na nich występują kolejno coraz wyższe warstwy, krzemienie piaskowce naprzemienległe z łupkami (warstwy ligockie), w górnej częsci zawierają te warstwy niebieskie rogowce (tzw. rogowce mikuszowickie). Nad nimi leży przeszło 1000 metrów piaskowców godulskich. Są to gruboławicowe , zielonawe od minerału glaukonitu piaskowce z wkładami łupków. Piaskowce godulskie budują zewnętrzną część pasm Beskidu Śłąskiego i Małego. Z niego zbudowane są masywy Czantorii Małej i Wielkiej (kamieniomy przy drodze do Wisły), Równica, Klimczok, Skrzyczne itd. Chodząc po kamieniołomach, czy opalając się w korytach strumieni można zaobserwować na kamieniach wałki, zgrubienia, pogięte i pomarszczone tzw. hieroglify. Są to ślady pełzania robaków. Poza tym można rzadziej zaobserwować odciski roślin (prawdopodobnie wodorostów morskich, zwane fukoidami). Utwory charakteryzujące się naprzemiennością piaskowców i łupków, obecnością hieroglifów i fukoidów nazywamy fliszem. Flisz buduje całe zewnętrzne pasmo łańcucha karpackiego. Nasze Beskidy też należą do pasma Karpat fliszowych.