Historia Bielska
Najstarsze osady skupiały się nie na terenie dzisiejszej Starówki, ale w obszarze przylegającej do miasta wsi Stare Bielsko (obecnie dzielnica Bielska). W latach 1933-1938 odkryto grodzisko pierścieniowe z wałami, fosą oraz śladami drewnianej zabudowy, datowanej na XII – XIV wiek. Było to służebną osada przemysłową, której mieszkańcy trudnili się przerabianiem rudy żelaza, wytopem żelaza i kowalstwem. Powodem upadku grodziska był prawdopodobnie pożar. W sąsiedztwie grodziska powstała wieś Stare Bielsko z kościołem św. Stanisława (II połowa XIV wieku). Zaś najstarsza osada właściwego Bielska skupia się w miejscu dzisiejszej Starówki, usytuowanej na wzgórzu, stromo opadającym w kierunku wschodnim. Na owym wzniesieniu, przy naturalnych walorach obronnych miejsca, wzniesiono prawdopodobnie już w XIII wieku dzięki staraniom księcia cieszyńskiego Kazimierza (1211-1234) zamek. Dokoła zamku stopniowo zaczęła skupiać się osada, która z czasem (XIII/XIV wiek) uzyskała prawa miejskie. Niestety nie zachował się przywilej lokacyjny, stąd nie jest znana dokładana data nadania praw miejskich. Pierwsza wzmianka o Bielsku pochodzi z czerwca 1312 roku i znajduje się w dokumencie księcia cieszyńskiego Mieszka III, w którym nadaje na własność „swym wiernym mieszczanom bielskim” wielki las położony miedzy wsią Kamienica a Mikuszowicami. W roku 1316, w drodze podziału ziem, doszło do powstania księstwa cieszyńskiego i oświęcimskiego z granica na rzece Białej. W 1327 roku Bielsko należące do księstwa cieszyńskiego weszło pod zwierzchnictwo lenne czeskich Luksemburgów i od tego czasu granica na rzece Białej stała się również granica państwową. Taka strategiczna pozycja miasta miała ogromny wpływ na jego rozwój. Z początku niewielkie miasto, zaczęło się rozrastać na zachód od zamku. Domy, początkowo drewniane, grupowały się wokół prostokątnego rynku i wzdłuż wybiegających z rynku ulic. W części południowej w połowie XV wieku powstał kościół pod wezwaniem św. Mikołaja (w latach 1559-1630 kościół protestancki). Granice średniowiecznego miasta wyznaczają ulice: Zamkowa, Orkana, Sobieskiego, Schodowa. Miasto posiadało system fortyfikacji związany z zamkiem. Były to dwie linie umocnień, wewnętrzna i zewnętrzna. W murach miasta znajdowały się dwie główne bramy wschodnia i zachodnia oraz furta dla pieszych u wylotu ulicy Krętej. W 1560 roku z księstwa cieszyńskiego wydzielone zostało hrabstwo bielskie, obejmujące Frydek, Frysztat, Skoczów i Bielsko. Pierwszym właścicielem hrabstwa był Fryderyk Kazimierz, syn księcia cieszyńskiego Wacława Adama. W wyniku coraz większych kłopotów finansowych Fryderyk Kazimierz zmuszony był sprzedać Bielsko i tak w 1572 roku pierwszym właścicielem Bielska stał się pan na Pszczynie, Karol z Promnicy. W 1582 roku Bielsko przeszło w ręce Adama Schaffgotscha z Chojnast, a w roku 1592 nabył je magnat węgierski Jan Sunnegh. Miasto rozwijało się, nabywając coraz to nowe tereny. Zabudowa miejska zaczęła stopniowo wykraczać poza obręb murów miejskich. Powstały pierwsze domy rzemieślnicze na terenach pastwisk podmiejskich. Część tych pastwisk miasto odstąpiło księciu pod ogród zamkowy, by „po wsze czasy” nie wolno było mu ich zabudować. Obecnie znajduje się tam modernistyczny kwartał zabudowy mieszkaniowej oraz liceum im. S Żeromskiego. Miasto uzyskało wiele przywilejów, między innymi prawo cotygodniowego targu na mięso, dwa jarmarki na św. Jana i na św. Mikołaja oraz przywilej wolnego składu soli. Mieszkańcy trudnili się rzemiosłem handlem, rolnictwem, gospodarką rybną i przede wszystkim rzemiosłem tkacko-sukienniczym.W miarę rozwoju i bogacenia się, miasto obrosło przedmieściami. Powstało Przedmieście Żywieckie, Przedmieście Górne oraz Przedmieście Dolne. Ważnym aspektem historii Bielska jest różnorodność religijna i narodowościowa mieszkańców miasta. Miała, bowiem ogromny wpływ na kształtowanie się dzielnic, ośrodków religijnych i edukacyjnych. Podział religijny społeczeństwa stał się niestety z czasem przyczyną wielu konfliktów zbrojnych oraz prześladowań. Pierwszym tego przykładem jest wojna trzydziestoletnia (1618-1648), zwycięska dla katoli
ckich Habsburgów, podzieliła społeczeństwo, wprowadziła przymusową rekatolicyzację, a protestantyzm sprowadziła do rangi podziemnej religii. W wyniku wojny miasto poniosło ogromne straty w ludności oraz w tkance urbanistycznej. Kolejne liczne pożary i powodzie dopełniły obraz klęski. Miasto trzeba było odbudowywać niemalże na nowo. Po wymarciu rodu Sunneghów pojawili się kolejni nowi właściciele miasta, hrabia Henryk Solms, następnie Fryderyk Haugwitz i wreszcie w 1752 roku Aleksander Józef Sułkowski, blisko związany z dworem wiedeńskim. Wraz z przebudową miasta, wzrastała liczba mieszkańców, co pociągało za sobą zwiększoną ilość inwestycji budowlanych. Większość budynków w mieście była już murowana, jednak trudno było się doszukać w ówczesnej architekturze Bielska znaczących rozwiązań artystycznych. Architektura była na ten czas raczej skromna i powściągliwa, bardziej funkcjonalna. Dopiero czasy wielkiej industrializacji przyniosły temu miastu jego najznamienitsze budowle. Bielsko w drugiej połowie XVIII wieku stało się znanym ośrodkiem składowym sukna w Rzeczpospolitej. Coraz szybszy rozwój produkcji sukna i sprzyjające temu warunki, a więc dostatek surowca oraz doskonała woda górska, doprowadził w krótkim czasie do uprzemysłowienia miasta. Manufaktury ustąpiły miejsca nowym fabrykom. W Bielsku pojawili się nowi inwestorzy – przedsiębiorcy przemysłowi. To oni zaczęli zmieniać oblicze bielskiej architektury, budując nowe kamienice mieszkalne, rezydencje miejskie i podmiejskie i w końcu swoje fabryki, zgrabnie wpisujące się w istniejącą tkankę miejską. Tradycyjne mieszczaństwo zarówno bielskie jak i bialskie zmieniło się w burżuazję finansową. Do obydwu miast zaczęli przyjeżdżać przedsiębiorcy z Austrii i znad Renu, żydowscy finansiści i sklepikarze, kupcy i rzemieślnicy z Węgier i Słowacji, a także inżynierowie i budowniczy z całej Europy. Rozwój przemysłowy oznaczał dla dwóch miast nie tylko rozwój finansowy, ekspansję budowlana, ale również rozwój kulturalny i intelektualny. Pierwsze fabryki włókiennicze zaczęto budować wzdłuż rzeki Białej, po obu jej brzegach, z powodu wykorzystania siły wodnej. Dopiero w latach dwudziestych XIX wieku zastosowano pierwszą maszynę parową (1826), która uniezależniała fabrykę od napędu wodnego. Na początku XIX wieku można było w Bielsku wyróżnić trzy ośrodki – Stare Miasto z Rynkiem, Dolne Przedmieście oraz tzw. Bielski Syjon, czyli ewangelicki kwartał miejski wytyczony na zachód od Starego Miasta. Bielski Syjon składał się z trzech elementów: domu modlitwy oraz dwóch gmachów szkolnych. Owe trzy budynki tworzyły układ podkowiasty, a w otoczeniu zieleni i ogrodów tworzyły coś na układ cour et jardin (między dziedzińcem a ogrodem). Po połowie XIX wieku następuje intensywny rozwój Bielska. Miasto zostaje włączone do powstającej sieci kolei żelaznej. Następnie wyposażono miasto w połączenie z państwową siecią telegraficzną. W 1864 roku powstaje gazownia miejska, a w 1882 roku przedstawiono pierwszy projekt wodociągów miejskich. W 1893 wybudowano w Bielsku pierwszą elektrownię, a dwa lata później założono w Bielsku linie tramwajową. W czasie wojny Bielsko tętniło życiem gospodarczym, a cały przemysł pracował na rzecz III Rzeszy, w związku z tym miasto wyszło z działań wojennych z nieznacznymi stratami w zabudowaniach i parku maszynowym. W 1945 roku władze w mieście przejęli komuniści z Polskiej Partii Robotniczej. Na terenie Bielska i okolic nasiliła się konspiracja antykomunistyczna i niepodległościowa oraz brutalny terror stalinowskiego aparatu bezpieczeństwa.
Nastąpiła zmiana w strefie narodowościowej miasta. Niemiecka ludność częściowo uciekła lub została wysiedlona już po wojnie do Niemiec i Austrii. W Bielsku zamieszkała ludność okolicznych wiosek, znaczna grupa Warszawiaków, Polacy wysiedleni z Kresów Wschodnich i grupa Żydów z całej Polski. Zakłady przemysłowe zostały na podstawie ustawy nacjonalizacyjnej z 1946 roku w większości upaństwowione. Bielsko aż do 1.01.1951 znajdowało się w granicach administracyjnych województwa śląskiego.
Historia Białej
Miasto położone na prawym brzegu rzeki Białej rozwijało się zupełnie inaczej pod wieloma względami niż siostrzane Bielsko. Pierwsza wzmianka o Białej pojawia się dopiero w 1564 roku, kiedy to sołtys wsi Lipnik osadził w trzynastu domostwach nad rzeką zbrojnych strażników dla obrony przed napadami. Strażnicy, obciążeni ogromnymi daninami miejscowych dzierżawców, wkrótce przenieśli swoje siedziby, pozostawiając domostwa, które z czasem zajęli rzemieślnicy trudniący się wyrobem sukna. Dali oni początek przysiółka o nazwie Biała. Stopniowo zaczęła się rozwijać osada wzdłuż obecnej ulicy Lipnickiej, następnie Szkolnej (ówczesna Sukiennicza). W 1598 roku starostą lipnickim został Piotr Komorowski. Jego jurysdykcji podlegała Biała. Nie opodal osady bialskiej powstał dwór obronny, a wokół niej powstawała konkurencyjna osada. Stopniowo osada bialska zaczęła się rozwijać. Zaczęła napływać ludność ze Śląska, a także uchodźcy protestanccy, chroniący się w Polsce przed prześladowaniem w krajach habsburskich. Dzięki staraniom monarchów polskich, a także coraz liczniejszej społeczności Białej, udało się przekształcić Białą w miasto. Tak więc w 1723 roku król August II wydał przywilej lokacyjny dla miasta Białej, nadając mu prawa miejskie. Stało się to na prośbę starosty lipnickiego Jakuba Rybińskiego. Dzięki przywilejowi lokacyjnemu miasto mogło zacząć się swobodnie rozwijać. Najstarsza zabudowa koncentrowała się w widłach rzeki Białej i potoku Niwka, są to okolice obecnej ulicy 11 Listopada. Dwór i grunty starościńskie (okolice dzisiejszej ulicy Buczka, Bocznej, Żywieckiej i kościoła Opatrzności Bożej) nie podlegały pod jurysdykcję miasta. Rynkiem Białej stał się obecny Plac Wojska Polskiego, przy którym jednak przez długi czas nie wykupiono wszystkich parcel. Podobnie jak po lewej stronie Białej tak i po prawej, miasto różnicowało się pod względem kulturowym, narodowościowym i religijnym. W XVII wieku większość mieszkańców Białej stanowili luteranie. Od 1708 roku ich rola zmniejszała się przez misje jezuitów krakowskich. Działo się tak mimo otrzymanego patentu tolerancyjnego. Konflikt na tle religijnym był wyraźny zarówno w Białej jaki i w Bielsku. Po 1772 roku Biała znalazła się w zaborze austriackim, co zdecydowanie zahamowało rozwój miasta. Mimo to rosła ilość mieszkańców. Gospodarkę nadal napędzała praca rzemieślników: tkaczy sukna. Podobnie jak w Bielsku tak i w Białej z czasem manufakturę zaczęła zastępować industrializacja. Poprzez swój stopniowy acz dynamiczny rozwój Biała stała się miastem uprzywilejowanym w zaborze austriackim. Bowiem na mocy dekretu carskiego z roku 1789 roku Białą ogłoszono miastem królewskim. Fakt ten pociągnął za sobą znaczące przywileje dla miasta, jak i zwiększył jego pozycję. Powstały bowiem nowe połączenia komunikacyjne (np. z Krakowem), przeprowadzono korektę granic miasta. Połączenie kolejowe Biała otrzymała znacznie później niż Bielsko, bo dopiero w 1888 roku.Industrializacja miasta pociągnęła za sobą nowe formy architektoniczne – fabryki, zespoły fabryczne. Do pierwszych zalicza się zespół fabryczny Sternickel & Gulcher, należący do jednych z najbardziej interesujących założeń w kształcie czworoboku wyodrębnionego z pozostałej struktury miasta.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz